Położenie Gminy Krempna

Położenie, klimat

 Gmina Krempna leży w Beskidzie Niskim, w górnym dorzeczu Wisłoki, nad granicą ze Słowacją. Posiada wyjątkowo bogatą, zróżnicowaną rzeźbę terenu. Tworzą ją przysadziste, porośnięte lasem wzniesienia Wielka Góra-791 m n. p. m, Barania(728),Żydowska Góra (719), Góra Kamień (714), Nad Tysowym (713), rozcięte korytem Wisłoki oraz licznymi strumieniami i potokami( Ryjak, Krempna, Wilsznia, Rzeszówka, Świerżówka, Krokowy, Baranie), których doliny wrzynają się głęboko w skaliste podłoże, przydając urody Krajobrazowi. W dole rozciągają się piękne, śródgórskie łąki, a na pozbawionych lasu zboczach- rozległe pastwiska. Poszczególne wioski są, niekiedy, znacznie od siebie oddalone i jak przed wiekami, stanowią enklawy osadnicze pośród gór i lasów. Sielski, nieco jednak surowy pejzaż, wzbogacają twory ludzkiej działalności: zabytkowe, szlachetne w proporcjach, harmonijnie wkomponowane w naturalne otoczenie cerkwie, łemkowskie chaty, przydrożne kapliczki i krzyże. Mówią one o wielowiekowej historii tej ziemi, są niemymi świadkami zawieruch wojennych, ludzkich dramatów, przemocy i bólu, strażnikami pamięci.

 

Klimat gminy wykazuje cechy klimatu górskiego, znacznie surowszego niż na Pogórzu. Zimy są tu mroźne i śnieżne, lata dość krótkie, z upalnymi dniami i chłodnymi nocami. Ciepłe i pogodne są jesienie, spóźnione w stosunku do terenów podgórskich wiosny. Średnia temperatura roczna wynosi około 6-7 ^o C , średnia lipca 17 ^o C, stycznia zaś -5 ^o C. Śnieg leży 120-150 dni, a spadki temperatur dochodzą do -35 ^o C. Okres wegetacji trwa poniżej 200 dni i fakt ten jest niekorzystny dla rolnictwa. Występuje częsta zmienność warunków klimatycznych, zarówno latem jak też zimą.

Cechy klimatu nie sprzyjające rolnictwu, są natomiast korzystne dla rozwoju turystyki. Gmina jest atrakcyjna o każdej porze roku. Zimą można tu uprawiać sporty narciarskie, latem korzystać z urlopów kąpieli i wędkowania, jesienią rozległe lasy oferują bogactwo grzybów, jeżyn i orzechów laskowych. 

jednak te atrakcje stały się dostępne dla rzesz wczasowiczów i turystów, potrzebne jest stworzenie odpowiedniej bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjnej i  usługowej. 

KRÓTKA HISTORIA GMINY

Obszar, na którym obecnie istnieje Krempna został zaludniony stosunkow późno. Przyczyniło sie do tego wiele czynników- połozenie wśród gór, rozległe puszcze, typowo górski klimat. Brak jest dowodów na istnienie działalności ludzkiej pod koniec epoki lodowcowej. Po wycofaniu się z Karpat lodowca klimat umozliwił kolonizację tej części Karpat. Najstarsze znaleziska archeologiczne (datowane na IV-III tysiąclecie p.n.e.) pochodzą z terenów sąsiadujących z Krempną (Osiek, Dębowiec, Cieklin,Pielgrzymka, Załeże,Świerchowa). w tym czasie teren gminy Krempna zarastała puszcza karpacka . Podobny stan żeczy przypadał na epokę brązu (1800-700 lat p.n.e.). W okresie tzw. kultury łużyckiej powstawały nowe osady na wspomnianych terenach. Znaleziska monet z okresu kultury rzymskiej i celtyckiej dowodzą istnienie szlaków handlowych z Cesarstwa Rzymskiego ku Bałtykowi. Krempna prawdopodobnie znajdoawała się przy takim szklaku, jednak brak śladów osadnictwa z tego okresu. Na przełomie X i XI w. osadnictwo objęło cały region jasielski z wyjątkiem obszarów górskich. W tym czasie granica państwa polskiego z Węgrami przypadała na tereny dzisiejszej gminy Krempna. W średniowieczu nasiliły sie wędrówki rusko- wołoskich pasterzy. Dopiero z tym wydarzeniem wiążą się początki osadnictwa na obszarze gminy. W XIV w. plemiona wołoskie zapoczątkowały kolonizację Beskidu Niskiego. Najstarszy dokument traktujący o istnieniu osadnictwa na terenie gminy pochodzi z 1420r. ( powstanie Myscowej). Sama Krempna powstała w drugiej połowie XV stulecia, kilkadziesiąt lat po Myscowej. Jej lokację przypisuje się właścicielowi dóbr żmigrodzkich- Mikołajowi Stadnickiemu. Pierwsza wzmianka o Krempnej pochodzi z 1499 r. W 1507 r. zbudowano w Krempnej małą, prawosławną cerkiew. Z tej cerkwii zachowały się trzy ikony: Opieka Matki Bożej; św. Mikołaj i św. Paraskwia ( ikona znajduje się w muzeum w Sanoku). Założycielem Krempnej był Mikołaj Stadnicki. Lokował ją na prawie wołoskim. Do jego potomków należała Krempna aż do końca XVII w.. Kolejnymi właścicielami miejscowości byli Wiśniowieccy, po nich Radziwiłłowie, Józef Bobowski, Stanisław Grzembski, Stadniccy , Józef Zubrzycki, Cichońscy, Dankiewiczowie, Jan Lewicki, i wreszczie Potuliccy. Nazwa Krempna bywa dwojako interpretowana. Być może pochodzi od słowa "kram"- wieś położona była na szlaku handlowym do bardejowa, a przejeżdżający przezeń kupcy rozkładalitu swoje kramy. Inna wersja podaje, że nazwa ta pochodzi od słowa " krępy", lecz trudno powiedzieć, czy chodzi tu o posturę mieszkańców Krempnej. To drugie tłumaczenie może być uzasadnione ze względu na używanie do niedawna nazwy Krępna. Pierwsi osadnicy budowali swoje zagrody w poblizu wsi Żydowskie. Jednakże częste napady beskidników i silne wiatry nakłoniły ludzi do przeniesienia centrum krempnej ku północy, w pobliże budynku cerkiewnego. Mieszkańcy wsi zajmowali się hodowlą, rolnictwem rzemiosłem drzewnym a także handlem. Nadgraniczne położenie Krempnej było pretekstemdo napadów na wieś nie tylko przez wspomnianych beskidników, lecz także oddziałów węgierskich. Prócz tego wioskę nękały powodzie i epidemie. O powodzi dowiadujemy się z relacji ks. Władysława Sarny zamieszczonej w jego "Opisie powiatu jasielskiego" z 1907 r. czytamy, że "w roku 1650 ucierpiała Krempna bardzo wiele od powodzi rzeki Wisłoki, której wylewem chaty zostały zabrane, a pola kamieniami zasypane, czego jeszcze w roku 1702 można było poznać ślady. W ten sposób zniszczone zostały cztery łany i piąty, który pop otrzymał. Rewizorowie w roku 1677 orzekają, ze ledwie z trzech dworzysk podatek Rzeczypospolitej płacić mogą, wyjąwszy popa, którzy to popi są przez konsytucję od ciężarów Rzeczypospolitej uwolnieni." W drugiej połowie XIX w. Krempna cierpiała na skutek epidemii i w konsekwencji głodu. W 1849 r. wieś zdziesiątkowała cholera przywleczona w czasie przemarszu wojsk carskich naWęgry. Epidemia powróciła w roku 1873.Dowiadujemy się że pochłonęla ona 92 istnień ludzkich, w Kotanii 32. Te epidemie, a także wylewy Wisłoki na skutek długotrwałych opadów oraz surowe zimy przymiosły wielki głód, w wyniku którego w samej Krempnejzmarło ponad 30 osób. Przez kilka stuleci Krempna była ośrodkiem rzemiosła Kamieniarskiego. Wyrabiano tu nagrobki, krzyże, elementy do miejscowych kapliczek. Można się było zaopatrzyć w dobrej jakości żarna młyńskie i osełki. W pobliżu Krempnej założono w XVIII w. hute szkła. Od niej pochodzi nazwa przysiółka Krempnej- Huta Krempska. Podobna huta istniała w pobliżu Polan (analogicznie Huta Polańska). Założycielami hut byli ponoć konfederaci barscy. Po krótkim okresie działalności huty upadły. W Krempnej produkowano do czasów II wojny światowej gontowe pokrycia dachów, min. cerkiewnych. Do czasów I wojny światowej Krempna liczyła ponad 1200 mieszkańców. Część zabudowań posiadała własną kanalizacją. W centrum wsi istniał duzy tartak parowy. Wojna przyniosła ze soba wiele zniszczeń. Pod koniec1914 r. prawie cała wieś spłonęla, ocalała jedynie cerkiew. Przez te tereny przebiegała linia frontu wschodniego. Pamiątką po ciężkich walkach na tym froncie są wojenne cmentarze. Na terenie gminy znajduje się sześć takich obiektów. Dwa z nich- w Krempnej i w Grabiu są odrestaurowane. Okres międzywojenny upłynął pod znakiem propagandy proukraińskiej na terenach Beskidu Niskiego. Objęła ona cała dzisiejszą gminę. W Krempnej, jak również w innych sąsiednich wioskach działała, głównie wśród młodzieży ukraińska organizacja Proświta. W roku 1926 nastąpił w Kościele greckokatolickim okres tzw. schizmy tylawskiej. Mieszkańcy Kotani, Świerzowej Ruskiej, Wyszowatki , Polan, Żydowskiego i Ciechani masowo przechodzili na prawosławie. W Krempnej schizma tylawska nie zyskała poparcia. Zjawisko to zapoczątkowało proces podziału wśród mieszkańców okolicznych wiosek. Jedni czuli się Ukraińcami, inni Polakami. Sytuacja ta znacznie się skomplikowała po wybuchu II wojny światowej. Na trzy lata przed wojną oddano do uzytku szkołę, do której uczęśczało ponad 90 dzieci. Językiem wykładowym był polski, uczono także łemkowskiego. W Myscowej działała konspiracja związana z Gwardią Ludową, w Krempnej - z Armią Krajową. Należy nadmienić, że zdecydowana większość Łemków była przeciwna nacjonalistycznej agitacji. Stało się to powodem do nazwania ich przez Ukraińców " zdrajcami narodu ukraińskiego" a dla Niemców było to pretekstem do wywózek na przymusowe roboty do Rzeszy. Pod koniec wojny dała  o sobie znać Ukraińska Powstańcza Armia. Ta powstała w 1941 r. nacjonalistyczna organizacja, postawiła sobie za cel wypędzenie Polaków z terenów Ukrainy orz likwidację radzieckiej partyzantki. Wschodnia część Beskidów i Bieszczady stały się areną walk z UPA w latach 1944-1947. Od 1944 roku rozpoczęła się tzw. wymiana ludności pomiędzy Polską a Ukrainą SRR. DObrowolnie lub pod naciskiem administracyjnym wyjechało do ZSRR ponad 70 tysięcy osób. Łemków z gminy Krempna wysłano w okolice Kałusza w obwodzie Lwowskim. Walki z UPA przeciagały się. Stały się one pretekstem do podjęcia przez władze w kwietniu 1947 r. akcji pod kryptonimem "Wisła' ("akcjaW"), której celem było całkowite zlikwidowanie UPA. Akcje utrudniała w znacznym stopniu pomocniesiona przez miejscową ludność ukraińską partyzantom UPA. Wobec tego podjęto decyzję, że równolegle z działaniami wojskowymi wymierzonymi przeciw Upoa, cała ludność ukraińska zostanie przesiedlona na tereny zachodniej Polski. Za Ukraińców władze uważały także Łemków, którzy z reguły nie angażowali się w kontakty z partyzantka ukraińską. W ten sposób wysiedlono nie tylko bieszczadzkich Ukraińców, ale także łemków, którzy uniknęli wyjazdu do ZSRR dwa lata wcześniej. Mogli oni wrócić na te ziemie dopiero w 1956 r.. Z 10 tysiecy ludzi zamieszkujących tereny dziesiejszej gminy Krempna wysiedlono ponad 80 % Łemków. Do opuszczonych domostw napływali nowi osadnicy. Osadnictwo polskie na Łemkowszczyżnie szło z początku opornie. Do Krempnej i okolic przybyło ok. 400 rodzin. Wioski były zniszczone wskutek działań wojennych. Komunikacja z innymi miejscowościami była utrudniona ze wzglądu na niedostateczną ilość dróg. Brakowało elektryczności, pola leżały odłogiem, zarastały je krzaki. Z biegiemm czasu sytuacja powoli poprawiała się. W 1973 r. Krempna została siedzibą gminy. To przyśpieszyło rozwój tych terenów. W okresie gospodarki socjalistycznej powstawały Państwowe Gospodarstwa Rolne, które zlikwidowano na początku lat dziewięćdziesiątych. Z chwila wybudowania zapory na rzece Wisłoka pojawiła się szansa na wykorzystanie walorów turystycznych Krempnej i okolic. Nad zalewem powstać zaczęły domki campingowe, prywatne i zakładowe. Pierwszego stycznia 1995r. rozpoczął funkcjonowanie Magurski Park Narodowy który przycznił się do rozwoju turystyki pieszej.

Zabytki w pigułce

1. 

·                    Krempna- cerkiew drewniana z XVII w. Wielokrotnie przebudowywana. Ściany szalowane gontami. W trójdzielnej cerkwi znajduje się XIX wieczny ikonostas z 1835 roku pędzla Krasuckiego i rokokowy ołtarz główny. W roku 2007 został przeprowadzony gruntowny remont świątyni, dzięki któremu został przywrócony jej dawny blask.

·                    Świątkowa Wielka- Drewniana cerkiew trójdzielna na kamiennej podmurówce osłoniętej gontem. Ściany konstrukcji zrębowej o zbieżnym nachyleniu z połowy XVII w. Obiekt modernizowany kilkakrotnie. Uwagę przyciąga późnobarokowy ołtarz i piękna polichromia. Drewniana bramka.

·                    Świątkowa Mała- cerkiew drewniana z XII w. Posadowiona na podmurówce z kamienia łamanego. Konstrukcji zrębowej oszalowana deskami w pionie z gontowym fartuchem. Wieża konstrukcji słupowej o ścianach zbieżnych.

·                    Kotań- cerkiew wzniesiona na przełomie XVII w. W czasie I wojny światowej uległa częściowemu zniszczeniu. Trójdzielna wieża słupowo- ramowa. Słupy nośne obejmują babiniec. Wokół zachata. W nawie prezbiterium. Hełm wieży baniasty na dzwonkowatej podstawie. Wokół cerkwi znajduje się lapidarium sztuki kamieniarskiej o treści sakralnej.

·                    Myscowa- cerkiew murowana z 1796 roku pod wezwaniem Św. Paraskiewii. W wyposażeniu świątyni zachowały się dawne ikony rozmieszczone w różnych miejscach kościoła i ołtarz główny.

·                    Polany- cerkiew murowana greko katolicka p.w. Jana Złotoustego. Wzniesiona w 1914 roku w  ukraińskim stylu narodowym, z jedną potężną kopułą na planie krzyża greckiego.

2.              Cmentarze    

·                    Cmentarz wojskowy Nr 3 w Ożennej z pierwszej wojny światowej- mur z kamienia łamanego, drewniana furta, dwa pomniki w formie ścian szczytowych, drewniane krzyże nagrobne i kamienne tablice.

·                    Dwa groby masowe w Ożennej- grób Nr 1- 130 pochowanych i Nr 2- 150 pochowanych

·                    Krempna- cmentarz z I wojny światowej. Zwieńczony wieńcem dębowym. Na murze ogrodzenia dwa betonowe krzyże. Nagrobne krzyże drewniane. W ostatnich latach poddany renowacji.

·                    Cmentarz wojskowy Nr 5 w Grabiu- ogrodzenie drewniane z kamiennymi filarami i dwoma drewnianymi furtami. Ściana czołowa z kamienia łamanego z dwoma ławami i drewnianym krzyżem głównym. Drewniane krzyże nagrobne. 

3.              Zabytki Małej Architektury (krzyże i kapliczki przydrożne)

Na terenie Gminy Krempna licznie występują jako pozostałości po dawnej ludności, głównie łemkowskiej, niegdyś zamieszkującej te tereny. Obiekty te datowane są na okres od końca XIX wieku do połowy XX. 

>>> KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ ZDJĘCIA<<<